Ngày23/10/1961 Bộ Tổng tư lệnh ra quyết định số 97/QP thành lập Đoàn 759 vận tải thủy, lực lượng ban đầu có 38 cán bộ chiến sỹ do đồng chí trung tá Đoàn Hồng Phước làm Đoàn trưởng. Ngày 23/10 trở thành ngày truyền thống của Đoàn 759 trước đây, Lữ đoàn 125 Hải quân ngày nay, đồng thời là Ngày mở Đường Hồ Chí Minh trên biển.

Năm 1954 sau khi hiệp định Giơnevơ về Đông dương được ký kết, trong khi chờ tổng tuyển cử ở Việt Nam, vĩ tuyến 17 được chọn làm giới tuyến quân sự tạm thời để lực lượng vũ trang hai bên tập kết. Tháng 6/1954, Mỹ lập chính phủ Ngô Đình Diệm, tăng cường viện trợ kinh tế, quân sự cho chính quyền Ngô Đình Diệm, ban hành luật 10/59 và Luật số 21, lê máy chém đi khắp miền Nam.
Trước tình hình đó Hội nghị lần thứ 15, BCH Trung ương Đảng khóa II họp tại Hà Nội xác định con đường giải phóng miền Nam là con đường “Cách mạng bạo lực”. Theo chỉ thị của Bộ chính trị, tháng 5/1959, Tổng quân ủy Trung ương quyết định thành lập Phòng nghiên cứu hoạt động chi viện quân sự cho miền Nam.
Thực hiện chủ trương của Đảng và quân ủy trung ương ngày 19/5/1959 “Đoàn công tác quân sự đặc biệt” (đơn vị tiền thân của Đoàn 559 được thành lập). Tháng 7/1959 Tiểu đoàn 603 được thành lập có nhiệm vụ nghiên cứu tìm phương thức vận chuyển trên biển chi viện cho chiến trường miền Nam.
Cuối năm 1959, Đại đội 1, Tiểu đoàn 603 tổ chức chuyến thuyền vượt biển đầu tiên, với nhiệm vụ chở 5 tấn vũ khí và thuốc chữa bệnh cho chiến trường khu V. Tuy nhiên do thời tiết xấu, chuyến đi không thành công, Quân ủy Trung ương quyết định cho Tiểu đoàn 603 ngừng hoạt động.
Từ 1959-1961, Quân ủy Trung ương tiếp tục nghiên cứu, tìm con đường vận tải trên biển để chi viện vũ khí, đạn dược cho chiến trường miền Nam. Đến 23/10/1961 Bộ Tổng tư lệnh ra quyết định số 97/QP thành lập Đoàn 759 vận tải thủy, lực lượng ban đầu có 38 cán bộ chiến sỹ do đồng chí trung tá Đoàn Hồng Phước làm Đoàn trưởng. Ngày 23/10 trở thành ngày truyền thống của Đoàn 759 trước đây, Lữ đoàn 125 Hải quân ngày nay, đồng thời là Ngày mở Đường Hồ Chí Minh trên biển.
Sau nhiều chuyến trinh sát, Đêm ngày 11/10/1962 chiếc tàu gỗ đầu tiên chở 30 tấn vũ khí đã rời bến Đồ Sơn (Hải Phòng) lên đường đi Cà Mau. Ngày 19/10, tàu vào bến Vàm Lũng, 30 tấn vũ khí từ hậu phương miền Bắc đã được chiến trường Miền Nam tiếp nhận an toàn. Đường biển nối liền hậu phương lớn miền Bắc và tiền tuyến lớn miền Nam thành hiện thực, tạo tiền đề cho những chuyến vận chuyển thành công tiếp theo của cán bộ, chiến sỹ Đoàn 759. Để đảm bảo bí mật những chiếc tàu của Đoàn 759 phải cải hoán thành tàu đánh cá, không có số hiệu cố định, xen kẽ, trà trộn và những đoàn tàu đánh cá của ngư dân địa phương trên biển nên thường được gọi là Đoàn tàu không số.

Khi tuyến đường vận tải trên biển được khai thông, chủ tịch Hồ Chí Minh đã gửi điện biểu dương, khen ngợi đồng thời nhắc nhở cán bộ, chiến sỹ đoàn 759: “...hãy nhanh chóng rút kinh nghiệm, tiếp tục vận chuyển nhanh hơn nữa, nhiều hơn nữa vũ khí cho đồng bào miền Nam giết giặc”.

Qua những chuyến tàu vỏ gỗ đi vào Cà Mau thắng lợi đã khẳng định ta có thể vận chuyển bằng đường biển lâu dài, vì vậy cần có những phương tiện vận chuyển tốt hơn để đi trong mọi thời tiết. Quân ủy Trung ương chủ trương nhanh chóng đầu tư, trang bị cho Đoàn 759 loại tàu vỏ sắt trọng tải từ 50-100 tấn. Ngày 17/3/1963, chiếc tàu vỏ sắt đầu tiên chở 44 tấn vũ khí lên đường đã bào bến Trà Vinh an toàn.

Tháng 8/1963, Quân ủy trung ương quyết định giao Đoàn 759 trực thuộc Quân chủng Hải quân, Ngày 29/1/1964, Bộ Quốc phòng quyết định đổi phiên hiệu Đoàn 759 thành Đoàn 125.
Với phương châm táo bạo – bí mật - bất ngờ các cán bộ chiến sỹ của những con tàu không số đã vượt qua những thử thách ác liệt, khắc phục khó khăn để vận chuyển chi viện cho chiến trường miền Nam. Trong mười năm (1961-1972) làm nhiệm vụ cận chuyển, Đoàn 125 đã tổ chức gần 600 chuyến tàu, vận chuyển gần 33.000 tấn hàng hóa bao gồm súng đạn, thuốc chữa bệnh và các trang bị quân sự cho chiến trường miền Nam góp phần đánh thắng các chiến lược “Chiến tranh đặc biệt”, “Chiến tranh cục bộ” và “Việt Nam hóa chiến tranh” của đế quốc Mỹ.

Trong 2 năm 1973-1974, Đoàn đã huy động 380 lượt tàu ra khơi, chuyên trở trên 43 nghìn tấn hàng, đưa 2.042 lượt cán bộ, chiến sỹ từ hậu phương ra tiền tuyến và từ đất liền ra các đảo, vượt qua chặng đường 158.292 hải lý an toàn.
Trong chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử với tinh thần “Thần tốc, táo bạo chở người và vũ khí vào mặt trận”. Trong tháng 3 và tháng 4/1975 Đoàn đã vận chuyển 17.473 cán bộ, chiến sỹ các đơn vị chủ lực vào chiến trường, 40 xe tăng và 7.786 tấn vũ khí, nhiên liệu...góp phần giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.
Với những thành tích đặc biệt xuất sắc trong chiến đấu và phục vụ chiến đấu, ngày 3/6/.1976, Đoàn 125 đã được Đảng, Nhà nước tuyên dương danh hiệu đơn vị Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân lần thứ hai.
Đường Hồ Chí Minh trên biển đã hoàn thành trọn vẹn và đặc biệt xuất sắc nhiệm vụ chi viện chiến lược cho chiến trường miền Nam. Từ 1961-1975, cán bộ, chiến sỹ trên tuyến vận tải biển đã vượt qua muôn vàn gian khổ, khắc phục khó khăn, mưu trí, dũng cảm, táo bạo, vượt qua sóng to gió lớn; vượt qua sự phong tỏa ác liệt, vây ráp gắt gao của kẻ thù. Hàng trăm lượt tàu đã ra khơi, hàng ngàn tấn vũ khí, hàng hóa, thuốc chữa bệnh và hàng chục ngàn lượt người đã từ hậu phương lớn vào tiền tuyến lớn, trực tiếp góp phần cùng toàn dân đưa cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước đến thắng lợi hoàn toàn.

Sưu tầm từ Tỉnh đoàn Cao Bằng

Câu hỏi 1: Bạn hãy cho biết về ngày truyền thống đường Hồ Chí Minh trên biển; những bến, bãi của đường Hồ Chí Minh mà lịch sử đã ghi nhận. Đó là những bến, bãi nào, ở đâu?

Trả lời:
Ngày truyền thống đường Hồ Chí Minh trên biển là ngày 23-10 hằng năm. Năm nay là tròn 50 năm Ngày mở đường Hồ Chí Minh trên biển (23-10-1961  23-10-2011)

Đường Hồ Chí Minh trên biển đã đi vào lịch sử, những bến tàu trên tuyến đường này như bến tàu không số K15 Đồ Sơn (Hải Phòng), bến tàu không số Lộc An (Bà Rịa – Vũng Tàu), bến tàu không số Vũng Rô (Phú Yên), bến Vàm Lũng (Cà Mau) đã trở thành những khu di tích lịch sử thu hút nhiều du khách và một số nơi đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử Quốc gia.

Câu hỏi 2: Ý nghĩa, tầm quan trọng của đường Hồ Chí Minh trên biển đối với cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước?

Trả lời:
Cùng với đường Hồ Chí Minh trên dãy Trường Sơn, đường Hồ Chí Minh trên Biển Đông là tuyến chi viện chiến lược đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước, mở ra một trang sử vẻ vang mới cho dân tộc Việt Nam.

Đường mòn Hồ Chí Minh trên biển đã trở thành con đường huyền thoại, duy nhất có trong lịch sử chiến tranh nhân loại. Trên con đường này, đoàn tàu không số hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử chở vũ khí, đạn dược chi viện cho chiến trường miền Nam.

Câu hỏi 3: Những thành tích cơ bản của Đoàn tàu không số trong những năm tháng chống Mỹ cứu nước?

Trả lời:
Trong suốt 14 năm liên tục (1961-1975) tuyến “đường Hồ Chí Minh trên biển”, huyền thoại của bộ đội Hải quân đã có 1.789 chuyến tàu không số vận chuyển 150 ngàn tấn vũ khí trang bị và 80 ngàn lượt cán bộ, vượt qua hàng vạn hải lý, khắc phục hơn 4.000 quả thủy lôi, chống chọi hơn 20 cơn bão, chiến đấu hơn 30 lần với tàu địch, đánh trả 1.200 lần máy bay địch tập kích, bắn rơi 5 chiếc và bắn cháy nhiều tàu xuồng của địch, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, góp phần chi viện đắc lực cho nhiều hướng chiến trường, nhiều chiến dịch lớn, nhiều địa bàn trọng yếu mà đường bộ chưa với tới được.

Câu hỏi 4: Hãy cho biết về người thuyền trưởng của Đoàn tàu không số đã được đặt tên cho một hòn đảo của nước ta hiện nay? Hãy nêu một trong những chiến công của thuyền trưởng đó?

Trả lời:
Người thuyền trưởng của Đoàn tàu không số đã được đặt tên cho một hòn đảo của nước ta hiện nay là Đảo Phan Vinh (thuộc Quần đảo Trường Sa), Đó là Nguyễn Phan Vinh (Quí dậu 1933 – Mậu thân 1968). Liệt sĩ, anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, sinh năm 1933 tại thôn Bình Ninh, xã Điện Nam, huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam.
Sau ngày toàn quốc kháng chiến (19-12-1946) ông tản cư vào sống ở Tam Kì đi học, là học sinh trường Trung học Tam Kì II (Tam Thái) tại làng Khánh Thọ. Đến năm 1954 đang giữa năm học của lớp 7 (tương đương lớp 9 bây giờ) ông xung phong nhạp ngũ, rồi tập kết ra miền Bắc. Đến năm 1963 ông là Trung úy thuyền trưởng hải quân. Đầu năm 1967 ông chỉ huy “Đoàn tàu không số” vượt đường Hồ Chí Minh hay đường Trường Sơn trên biển Đông với nhiệm vụ chuyên chở vũ khí quân dụng chi viện cho chiến trường miền Nam. Đến tháng 7 năm 1968 ông đã anh dũng vượt qua bao thử thách, gian khổ chỉ huy được 11 chuyến tàu hải quân tới đích an tòan.
Ngày 27/2/1968, tàu 235 do thuyền trưởng Nguyễn Phan Vinh chỉ huy rời quân cảng Hải Phòng mang theo hơn 14 tấn vũ khí (chuyến thứ 11) vào Hòn Hèo, một căn cứ của quân và dân ta cách Nha Trang 12 km về phía bắc thuộc 2 xã Ninh Phước và Ninh Vân, huyện Ninh Hòa. 0h ngày 1/3/1968, khi vào gần đến bờ, tàu 235 bị địch phát hiện và tấn công ác liệt. Thuyền trưởng Nguyễn Phan Vinh đã chỉ huy các chiến sỹ trên tàu chống trả quyết liệt, nổ súng đến viên đạn cuối cùng và hy sinh với con tàu bằng khối lượng hàng tấn bộc phá do chính tay mình tự hủy, không để lại một chút dấu vết ...

Ngày 25/8/1970, thuyền trưởng liệt sĩ Nguyễn Phan Vinh đã được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Từ đó, tên đảo Phan Vinh được ghi trên bản đồ biển, đảo Việt Nam và trở thành niềm tự hào của các thế hệ cán bộ, chiến sĩ trên đảo.